5 نکته کلیدی درباره سنگ کلیه در بیماران IBD:

 

چرا باید به ارتباط IBD و سنگ کلیه توجه کنیم؟

سنگ کلیه و بیماری‌های التهابی روده (IBD) دو بیماری متفاوت اما مرتبط هستند که می‌ توانند هم‌زمان زندگی یک فرد را تحت تأثیر قرار دهند. آمارها نشان می‌دهد که شیوع سنگ کلیه در بیماران IBD

به‌طور معناداری بیشتر از جمعیت عمومی است. در این مقاله با ۵ نکته مهم در مورد این ارتباط، علل، شیوع و روش‌های پیشگیری آشنا می‌شوید.

در دنیای پزشکی نوین، درک ارتباط میان بیماری‌ های مختلف نقش کلیدی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و بهبود کیفیت درمان دارد. یکی از این ارتباط‌های مهم، میان بیماری‌ های التهابی روده (IBD) و سنگ کلیه وجود دارد که متأسفانه هنوز برای بسیاری از بیماران ناشناخته مانده است. بیماری‌های IBD مانند کرون و کولیت اولسروز فقط به دستگاه گوارش محدود نمی‌شوند و می‌توانند عوارضی فراتر از روده، از جمله در کلیه‌ ها و سیستم ادراری ایجاد کنند.

مطالعات نشان داده‌اند که بیماران مبتلا به IBD، به‌ویژه افراد دارای سابقه جراحی روده یا اسهال مزمن، در معرض خطر بالاتر تشکیل سنگ کلیه قرار دارند. این ارتباط نه‌تنها از نظر بالینی مهم است، بلکه از نظر درمانی نیز نیازمند توجه ویژه‌ی تیم‌ های تخصصی گوارش و نفرولوژی است. درک این ارتباط می‌ تواند به تدوین برنامه‌های پیشگیری هدفمند، کنترل مؤثرتر علائم و کاهش عوارض مزمن کلیوی کمک کند.

بنابراین، پرداختن به موضوع «سنگ کلیه در بیماران IBD» نه‌تنها جنبه‌ی علمی و پژوهشی دارد، بلکه مستقیماً با سلامت بیماران در ارتباط است و باید در آموزش‌ های پزشکی، مراقبت‌ های درمانی و تصمیم‌گیری‌ های بالینی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.

---

۱. ۲ نوع بیماری التهابی روده با خطر بالای سنگ کلیه

IBD شامل دو بیماری اصلی است:

• کولیت اولسروز (التهاب روده بزرگ)

• بیماری کرون (درگیری ممکن در کل لوله گوارش)

بیماری کرون، به‌خصوص زمانی‌که بخش انتهایی روده کوچک (ایلئوم) درگیر باشد یا فرد جراحی برداشتن روده انجام داده باشد، بیشترین خطر را برای تشکیل سنگ کلیه دارد.

---

۲. ۴ دلیل اصلی افزایش سنگ کلیه در بیماران IBD

علت‌ های افزایش احتمال سنگ کلیه در بیماران IBD عبارتند از:

1. افزایش جذب اگزالات در اثر سوء جذب چربی‌ها

2. اسهال مزمن و در نتیجه کم‌آبی بدن

3. کاهش سطح سیترات ادرار (عامل محافظ کلیه)

4. کاهش حجم ادرار و افزایش غلظت مواد سنگ‌ساز

---

۳. ۲ برابر بیشتر؛ شیوع سنگ کلیه در بیماران IBD

طبق مطالعات:

• شیوع سنگ کلیه در بیماران کرون: حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد

• شیوع در جمعیت عمومی: ۵ تا ۱۰ درصد

بیشترین نوع سنگ در این بیماران شامل سنگ اگزالات کلسیم و سنگ اسید اوریک است.

---

۴. ۵ راهکار پیشگیری از سنگ کلیه در بیماران IBD

بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی روده (IBD) به دلیل شرایط خاص گوارشی، بیشتر در معرض کم‌آبی، کاهش سیترات ادرار، افزایش اگزالات و سایر عوامل خطر برای تشکیل سنگ کلیه هستند. به همین دلیل، رعایت برخی نکات ساده ولی مهم می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی از بروز این عارضه در این گروه از بیماران پیشگیری کند:

۱. مصرف مداوم و کافی آب؛ کلید پیشگیری

هیدراته ماندن بدن از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است. بیماران IBD معمولاً به دلیل اسهال مزمن، بخش زیادی از مایعات بدن را از دست می‌دهند. نوشیدن حداقل ۲.۵ تا ۳ لیتر آب در روز به رقیق شدن ادرار و دفع بهتر مواد سنگ‌ساز کمک می‌کند. بهتر است آب به‌صورت منظم در طول روز مصرف شود، نه به‌صورت یکباره.

۲. رژیم غذایی کنترل‌شده و کم‌اگزالات

غذاهایی مانند اسفناج، ریواس، شکلات، چای پررنگ و آجیل‌ها سرشار از اگزالات هستند که در بیماران IBD، به‌ویژه کرون با درگیری ایلئوم، بیشتر جذب می‌شوند و خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. کاهش مصرف این مواد، در کنار دریافت متعادل کلسیم غذایی (نه مکمل‌ها، مگر با دستور پزشک)، می‌تواند تعادل بهتری بین اگزالات و کلسیم ایجاد کند و دفع آن از کلیه را ایمن‌تر سازد.

۳. کنترل و درمان اسهال مزمن

اسهال مکرر، علاوه بر کاهش حجم ادرار، باعث از بین رفتن الکترولیت‌ها و مایعات بدن می‌شود. استفاده‌ی درست از داروهای ضداسهال، مشاوره با متخصص گوارش و بررسی دقیق علت اسهال در هر بیمار IBD می‌تواند به حفظ تعادل آب و الکترولیت کمک کرده و خطر سنگ‌سازی کلیوی را کاهش دهد.

۴. ارزیابی منظم ترکیب ادرار و آزمایش‌های دوره‌ای

آزمایش‌های منظم ادرار برای بررسی میزان اگزالات، سیترات، کلسیم، اسید اوریک و حجم ادرار ضروری است. این آزمایش‌ها به پزشک اجازه می‌دهد تا الگوی تشکیل سنگ در بیمار را شناسایی کرده و رژیم غذایی، دارو یا مکمل مناسب را تجویز کند. در صورت نیاز، از آزمایش ۲۴ ساعته ادرار نیز استفاده می‌شود.

۵. همکاری مستمر با تیم پزشکی (گوارش، نفرولوژی، تغذیه)

پیشگیری مؤثر از سنگ کلیه در بیماران IBD بدون همکاری نزدیک میان پزشک گوارش، نفرولوژیست (متخصص کلیه) و کارشناس تغذیه امکان‌پذیر نیست. با داشتن برنامه درمانی یکپارچه، بررسی منظم و تغییرات به‌موقع در رژیم یا داروها، می‌توان خطر تشکیل سنگ را به‌طور چشمگیری کاهش داد.

---

۵. ۱ توصیه مهم برای بیماران IBD

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به بیماری‌ های التهابی روده (IBD) مانند بیماری کرون یا کولیت اولسروز مبتلا هستید، آگاه باشید که احتمال بروز سنگ کلیه در بیماران IBD نسبت به جمعیت عادی بیشتر است. این موضوع تنها یک هشدار پزشکی نیست، بلکه یک واقعیت علمی مبتنی بر مطالعات متعدد در حوزه نفرولوژی و گوارش است.

علت این افزایش ریسک، ترکیبی از عوامل متعدد است:

• اسهال مزمن که منجر به کم‌ آبی بدن و کاهش حجم ادرار می‌شود.

• سوءجذب چربی‌ ها در روده، به‌ ویژه در کرون، که باعث افزایش جذب اگزالات و تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیم می‌شود.

• کاهش سطح سیترات ادرار که به‌طور طبیعی مانع تشکیل سنگ می‌شود.

• تغییرات تغذیه‌ ای اجباری بیماران IBD که می‌تواند الگوی تغذیه‌ ای سنگ‌ ساز را تشدید کند.

 بنابراین، توصیه‌ی مهم و کلیدی برای بیماران IBD این است که:

همواره پیشگیری را جدی بگیرند و منتظر ظهور علائم نباشند.

اقدامات پیشنهادی شامل:

• مشاوره دوره‌ای با ارولوژیست و نفرولوژیست برای پایش عملکرد کلیه و ترکیب ادرار

• مراجعه منظم به متخصص تغذیه جهت تنظیم رژیم غذایی مناسب برای کاهش خطر سنگ‌ سازی

• افزایش آگاهی شخصی درباره علائم اولیه سنگ کلیه (درد پهلو، سوزش ادرار، تهوع) و اقدام سریع در صورت مشاهده

• استفاده از داروهای مکمل یا تنظیم‌کننده متابولیسم ادراری طبق نظر پزشک

 

مهم‌تر از درمان، پیشگیری هوشمندانه و مراقبت مداوم است. بیمارانی که پیگیر وضعیت سلامت کلیه خود هستند، بسیار کمتر درگیر عوارضی مانند درد شدید کلیوی یا نیاز به سنگ‌ شکنی می‌شوند .

---

جمع‌بندی: چرا آگاهی درباره سنگ کلیه در بیماران IBD اهمیت دارد؟

سنگ کلیه در بیماران IBD یکی از عوارض مهم اما کمتر شناخته‌ شده‌ی بیماری‌ های التهابی روده است. مطالعات بالینی نشان می‌دهند که این بیماران، به‌ ویژه آن‌ هایی که مبتلا به بیماری کرون با درگیری روده باریک هستند یا تحت عمل جراحی روده قرار گرفته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای تشکیل سنگ‌ های کلیوی قرار دارند.

این ارتباط به دلیل ترکیبی از عوامل گوارشی و متابولیکی شکل می‌گیرد؛ از جمله اسهال مزمن، اختلال در جذب چربی‌ها و اگزالات، کاهش سیترات ادرار و کاهش حجم کلی ادرار. همه‌ی این عوامل محیطی و داخلی، بستر مناسبی برای رسوب مواد معدنی در کلیه و تشکیل سنگ فراهم می‌کنند.

بنابراین، آگاهی بیماران و خانواده‌ ها درباره این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. افرادی که با بیماری‌ های التهابی روده (IBD) زندگی می‌کنند، باید بدانند که توجه به سلامت کلیه‌ها بخشی ضروری از مسیر درمان و مدیریت بیماری آن‌هاست.

پیشنهادهای کاربردی:

• اگر به IBD مبتلا هستید، با پزشک خود درباره‌ی احتمال ابتلا به سنگ کلیه مشورت کنید.

• آزمایش ادرار، بررسی سطح اگزالات و سیترات، و تصویربرداری کلیه را به‌طور منظم انجام دهید.

• مصرف مایعات کافی، رژیم غذایی مناسب و کنترل اسهال مزمن را جدی بگیرید.

• نشانه‌ های اولیه سنگ کلیه مانند درد پهلو، تهوع، تغییر رنگ ادرار یا سوزش را نادیده نگیرید.

در نهایت، پیشگیری هوشمندانه و مراقبت دقیق می‌تواند مانع از بروز دردهای شدید کلیوی، نیاز به مداخلات درمانی پرهزینه و کاهش کیفیت زندگی شود. سنگ کلیه در بیماران IBD یک هشدار قابل‌ پیش‌ بینی است، نه یک اتفاق ناگهانی. با آگاهی، می‌ توان از آن پیشگیری کرد.